Το ελληνικό πείραμα και η γεωπολιτική έκλειψη της Ευρώπης

Από το περιοδικό επίκαιρα (http://m-epikaira.gr/2010/05/το-ελληνικό-πείραμα-και-η-γεωπολιτική/)

ΤΟΥ ΛΑΜΠΡΟΥ ΚΑΛΑΡΡΥΤΗ

Οι αποφάσεις της ΕΕ για το μηχανισμό στήριξης των κρατών-μελών που αντιμετωπίζουν πρόβλημα δανεισμού επιβεβαίωσαν μία υπόθεση που είχε διατυπωθεί από πολλούς. Ότι η Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε ως «πειραματόζωο». Για την ακρίβεια, χρησίμευσε ως χώρος πειραματισμού για δύο τουλάχιστον σκοπούς, από ισάριθμους παίκτες: Από τις «αγορές» –και όσους τις αξιοποίησαν– για να τεστάρουν τις άμυνες της Ευρώπης και από την ΕΕ για να συγκροτήσει το μηχανισμό αντίδρασής της. Το ευρώ βρέθηκε στο στόχαστρο των εχθρών του μέσω της Ελλάδας και το ΔΝΤ εγκαταστάθηκε στην καρδιά του ευρωπαϊκού οικονομικού κάστρου με Δούρειο Ίππο τη διάσωσή της. Το συμπέρασμα είναι η πολιτική αδυναμία της ΕΕ και το αποτέλεσμα η περαιτέρω γεωπολιτική υποχώρησή της. Στα τείχη του ευρώ, μαζί με τα δώδεκα αστέρια στη σημαία της ΕΕ, ανεμίζει ακόμα ένα, του ΔΝΤ, ή άλλα πενήντα, της αμερικανικής σημαίας, όπως προτιμά να το δει κανείς.

Πολιτική του σωλήνα

Γεγονός είναι ότι η Ελλάδα αποτέλεσε το δοκιμαστικό σωλήνα. Ο υβριδικός μηχανισμός διάσωσης ΕΕ – ΔΝΤ που αποφασίστηκε για την ελληνική περίπτωση αποτέλεσε προηγούμενο για τη συγκρότησή του σε τεράστια πλέον κλίμακα –750 δις ευρώ με αναλογία συμμετοχής ΕΕ – ΔΝΤ 2:1– διά πάσα ευρωπαϊκή νόσο χρέους και δανεισμού. Η εξέλιξη αυτή όμως δεν αρκεί για να ανακόψει τη μειούμενη δυνατότητα παρέμβασης της Ευρώπης στις παγκόσμιες υποθέσεις. Αντιθέτως, η εμπλοκή του ΔΝΤ επιβεβαίωσε την αδυναμία της να χειριστεί μόνη της ακόμα και τα εσωτερικά της προβλήματα. «Από τα μεγάλα ελλείμματα των προϋπολογισμών και τα δημόσια χρέη, μέχρι τους γηράσκοντες πληθυσμούς και το συρρικνούμενο εργατικό δυναμικό, από τους χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, μέχρι την έλλειψη ανταγωνιστικότητας στις μεσογειακές χώρες, η Ευρωζώνη αντιμετωπίζει δυσκολίες για την υπέρβαση των οποίων λίγα μπορεί να κάνει το σχέδιο των 750 δις ευρώ» (Financial Times, 10 Μαΐου 2010).

Μωραίνει Κύριος…

Η στάση της Γερμανίας αναδεικνύεται σε καθοριστικό παράγοντα για την εξέλιξη της ευρωπαϊκής υπόθεσης. Η πολιτική της αποδείχθηκε κοντόφθαλμη στην περίπτωση της Ελλάδας, με τις εκλογικές ανάγκες και τον «ευρω-επαρχιωτισμό» της Μέρκελ να κολακεύουν επικίνδυνα τη γερμανική οικονομική υπεροψία και το λανθάνοντα ρατσισμό έναντι των «τεμπέληδων» του ευρωπαϊκού Νότου. Η απόφαση για τη στήριξη της Ελλάδας και τη δημιουργία του ευρύτερου μηχανισμού διάσωσης δεν ελήφθη καν στο «παρά πέντε». Η κίνηση έγινε μετά τη δωδεκάτη και αφού το λαμπερό ευρωπαϊκό άρμα είχε ήδη μεταμορφωθεί στην κολοκύθα του γνωστού παραμυθιού. Οι σωστές αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται και στην κατάλληλη στιγμή. Στην προκειμένη περίπτωση δεν φαίνεται να ισχύει ούτε το ένα ούτε το άλλο. Η συμμετοχή του ΔΝΤ δεν παραπέμπει στην καλύτερη δυνατή απόφαση, ελήφθη, δε, αφού το κλίμα στις σχέσεις μεταξύ κυβερνήσεων και κυρίως μεταξύ λαών είχε δηλητηριαστεί. Τα ιστορικά αντανακλαστικά ξυπνούν πολύ εύκολα στην Ευρώπη και τα εθνικά στερεότυπα έναντι αλλήλων βγήκαν αστραπιαία από τη συλλογική συνείδηση. Εφόσον ισχύουν τα όσα αναφέρει ο διεθνής Τύπος, ότι η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ επείσθη να συναινέσει στη διάσωση της Ελλάδας μόλις στις 7 Μαΐου, αφού ο πρόεδρος της Κομισιόν Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο και ο Ευρωπαίος κεντρικός τραπεζίτης Ζαν Κλοντ Τρισέ επέμειναν ότι δεν πρόκειται μόνο για ελληνικό πρόβλημα, αλλά ότι είναι το ευρώ που δέχεται επίθεση, τότε προφανώς υπάρχει σοβαρό πρόβλημα και εξηγούνται πολλά. Αν η Μέρκελ δεν προσποιείτο άγνοια για τους δικούς της λόγους και όντως χρειάστηκε τόσους μήνες για να καταλάβει ότι βρίσκεται σε εξέλιξη πόλεμος εναντίον του ενιαίου νομίσματος, δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια αισιοδοξίας ότι θα καταλάβει στη συνέχεια τι απαιτείται για την επιβίωση της ευρωπαϊκής ιδέας. Η οποία χρειάζεται κάτι παραπάνω από αυστηρούς κανόνες για συνεχίσει να εμπνέει: Όραμα. Και το όραμα χρειάζεται Ευρωπαίους ηγέτες ανάλογου βεληνεκούς, οι οποίοι σε αυτή τη φάση δεν φαίνονται στον ορίζοντα.

Ο μεγάλος Ευρωπαίος αδελφός

Η κρίση αυτή πάντως θα αποτελέσει, όπως όλα δείχνουν, την αφορμή για το επόμενο βήμα ενοποίησης της ΕΕ με τα κράτη-μέλη να παραχωρούν σταδιακά στις Βρυξέλλες την οικονομική διακυβέρνηση. Η ανάγκη αποφυγής στο μέλλον αποκλίσεων από το Σύμφωνο Σταθερότητας, οι οποίες μπορεί να θέσουν ξανά σε δοκιμασία την ισχύ του ενιαίου νομίσματος, θα οδηγήσουν στην εκχώρηση ακόμη ενός μέρους της εθνικής κυριαρχίας των χωρών στην ΕΕ. Χθες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επρόκειτο να δημοσιοποιήσει τις προτάσεις της για τον άμεσο και στενότερο έλεγχο των εθνικών προϋπολογισμών, ενώ η Γερμανία πιέζει για αναθεώρηση των Συνθηκών, ώστε να προβλέπονται αυστηρότερες κυρώσεις σε όσους αποκλίνουν από τους στόχους του Συμφώνου. Η έξοδος από την Ευρωζώνη την οποία ζητά το Βερολίνο ως «εσχάτη των ποινών» για τα κράτη-μέλη που αποτυγχάνουν να ακολουθήσουν δεν πρόκειται να γίνει αποδεκτή, αλλά ο βέβαιος περαιτέρω αποκλεισμός τους από τις αποφάσεις ενισχύει τις βάσεις για τη δημιουργία ενός σκληρού πυρήνα, ο οποίος θα επιβάλλει την πολιτική του στους υπολοίπους.

Το επόμενο ελληνικό τεστ

Η Ελλάδα εν τω μεταξύ αποτελεί πεδίο πειραματισμού για μία ακόμη παράμετρο: Τις κοινωνικές αντιδράσεις. Η ύφεση και τα περιοριστικά μέτρα, τα οποία θα ληφθούν και σε άλλα κράτη, θα δοκιμάσουν τη συνέχιση της στήριξης των κοινωνιών στην ευρωπαϊκή ιδέα και στο κοινό νόμισμα. Στη χώρα μας θα γίνει πάλι το πρώτο τεστ. Αν υπάρξει έκρηξη και δεν καταστεί δυνατή η εφαρμογή του προγράμματος λιτότητας εδώ, ανοίγουν πολλά ενδεχόμενα. Όπως, κατά τη δήλωση του Ευρωπαίου επιτρόπου για την Οικονομία Όλι Ρεν, το ελληνικό πρόβλημα θα μπορούσε να προκαλέσει παράλυση της παγκόσμιας οικονομίας λόγω της διασύνδεσης των αγορών, μια οξεία ελληνική κοινωνική αντίδραση και απόρριψη των μέτρων ενδέχεται να δώσει σήμα γενικευμένης αμφισβήτησης της συνταγής και σε άλλες χώρες. Και πάντως θα προκαλέσει διεργασίες στην ΕΕ, με τη Γερμανία ενδεχομένως να θεωρεί ότι επιβεβαιώνεται η εκτίμησή της περί αδυναμίας πραγματικής οικονομικής σύγκλισης ευρωπαϊκού Βορρά και Νότου.

Η Ελλάδα δεν έχει μπροστά της Οδύσσεια, όπως είπε ο πρωθυπουργός, αλλά σισύφειο προσπάθεια με άδηλο τέλος. Το ΔΝΤ εκτιμά ότι το ελληνικό χρέος είναι πιθανόν να διαμορφωθεί στο 149% του ΑΕΠ το 2013, από 115% πέρσι, και να υποχωρήσει στο 120% το 2020. Κινδυνεύουμε, δηλαδή, μετά από 10 χρόνια λιτότητας να βρεθούμε με χρέος, ως ποσοστό του ΑΕΠ, ίδιο με το σημερινό. Θα εξαρτηθεί από τους ρυθμούς ανάπτυξης. Για κάθε μία μονάδα μείωσης του ΑΕΠ ετησίως, το χρέος μπορεί να φτάσει μέχρι και το 166% του ΑΕΠ έως το 2020, ενώ για κάθε μία μονάδα αύξησης θα μπορούσε να διαμορφωθεί χαμηλά, στο 80% του ΑΕΠ, αλλά και πάλι πάνω από το όριο 60% που επιβάλλει το Σύμφωνο Σταθερότητας. Το ΔΝΤ προβλέπει συρρίκνωση της ελληνικής οικονομίας κατά 4% την περίοδο 2010-2011 και αύξηση 2,75% μετά το 2015 (Έκθεση ΔΝΤ, Reuters, 10 Μαΐου 2010). Αυτά επί χάρτου, υπό την αίρεση των κοινωνικών και πολιτικών εξελίξεων.

Η ελληνική προοπτική

Το ουσιαστικό πρόβλημα της Ευρώπης παραμένει πολιτικό. Ενώ αναδύονται νέοι παγκόσμιοι παίκτες σε Ασία και Λατινική Αμερική, η Ευρώπη εμφανίζεται όχι μόνο με μικρότερο εκτόπισμα απ’ ό,τι πριν από δέκα χρόνια, αλλά αδύναμη να διαχειριστεί ακόμη και τα του οίκου της. Υπ’ αυτό το πρίσμα, η Ελλάδα, χωρίς να αμφισβητεί τη συμμετοχή και τις υποχρεώσεις της στην ΕΕ και δίχως να απεμπολεί δικαιώματα και πλεονεκτήματα, οφείλει να διευρύνει τις επιλογές της σε κάθε επίπεδο. Η φυσική της βάση είναι η Ευρώπη, αλλά ο δυνάμει χώρος γεωστρατηγικής και γεωοικονομικής ανάπτυξης της χώρας είναι πολύ ευρύτερος. Η Ελλάδα δεν μπορεί να σώσει την Ευρώπη αν αυτή αποφασίσει να αυτοχειριαστεί πολιτικά. Μπορεί όμως να σώσει τον εαυτό της και να αυξήσει το ειδικό της βάρος στις ενδοευρωπαϊκές εξελίξεις. Προέχει να απαλλαγεί το ταχύτερο δυνατόν από το βρόχο των όρων δανεισμού που της επεβλήθησαν, διότι υπάρχει κίνδυνος να οδηγήσει σε θάνατο την οικονομία και την κοινωνία. Αλλαγές έπρεπε να γίνουν στο ελληνικό μοντέλο το οποίο έχει στρεβλώσεις, ακαμψίες, αδικίες και ανορθολογισμούς. Το ξεθεμελίωμα όμως κάθε κοινωνικής σύμβασης στο όνομα της εξυγίανσης θα οδηγήσει τον κόσμο σε αντίδραση απέναντι στο πολιτικό σύστημα και θα υπονομεύσει την προσπάθεια αλλαγών. Η Ελλάδα οφείλει να αναδιοργανωθεί και όχι να αποδομηθεί ως κράτος και κοινωνία. Τα μέτρα που ελήφθησαν ξεπερνούν το όριο αντοχής του κόσμου, διότι μαζί με το «λίπος» καίνε και σάρκες από το κοινωνικό σώμα. Τα επόμενα μέτρα, που με μαθηματική ακρίβεια έρχονται, θα προκαλέσουν νέο κύμα οργής το οποίο είναι πιθανό να επισπεύσει το χρόνο διεξαγωγής εκλογών, καθώς η κυβέρνηση θα αναζητήσει νέα εντολή επί της συγκεκριμένης πολιτικής πλέον, ώστε να κάμψει τις αντιδράσεις. Μια τέτοια εξέλιξη, πέραν από το χρόνο των εκλογών, θα επισπεύσει και το χρόνο ευρύτερων αλλαγών στο πολιτικό σύστημα. Κάτι που ίσως είναι αναγκαία συνθήκη για όλα τα υπόλοιπα.